degisti.com

zamanla her şey değişir…

Düyun-i Umumiye Binası – İstanbul Erkek Lisesi – İstanbul Lisesi

Düyun-i Umumiye Binası – İstanbul Erkek Lisesi – İstanbul Lisesi

İstanbul Lisesi ya da daha iyi bilinen adıyla İstanbul Erkek Lisesi (İEL), Osmanlı İmparatorluğu’nun batı tarzındaki ilk Türk liselerinden biri olup, bugün de Türkiye Cumhuriyeti’nin en ünlü liselerinden biridir. 1884 yılında kurulan lise, Cağaloğlu’nda  Türk Ocağı Caddesi’nde bulunmaktadır. Anadolu Lisesi statüsündeki İstanbul Lisesi, ayrıca Almanya’nın en yüksek seviyeli lisesi olan ‘Gymnasium’ derecesinde yer alır.

İstanbul Lisesi’nin esasını ilk özel okul olarak açılan “Numune-i Terakki” teşkil eder. Bahriye  emekli Yüzbaşısı Mehmet Nadir Bey tarafından 15 Ocak 1884’de açılan okul, kısa zamanda gelişmiş, tanınmış, 1896 yılında Maarif Nezareti tarafından satın alınarak devletleştirmiştir.

1909’da adı “İstanbul Leyli İdadisi ” olarak değiştirilen okul, bu dönemde Sultan Mahmut Türbesi (http://www.degisti.com/index.php/archives/6164) arkasındaki, Bezm-i Alem Sultan’ın yaptırmış  olduğu  binada bulunuyordu.

1910 tarihinde okul İstanbul Lisesi adını almış, böylece “Lise” kelimesi ilk defa bu düzeydeki okullar için kullanılmaya başlanmıştır. 1912  yılında  okulun beden eğitimi öğretmeni  Ahmet  Robenson tarafından İstanbulspor  Kulübü  kurulmuş, aynı yıl ayrıca İstanbul Sultanisi Keşşafları adlı izci teşkilatı oluşturmuştur.

İlk, orta ve lise kısımları bulunan ve Fransız lise müfredatı uygulanıp, ilk kısmından itibaren Fransızca okutulan okulun adı, 1913 yılında “İstanbul Sultanisine çevrilmiştir.


İstanbul Sultanisi öğrencileri, 20. yüzyılın başındaki tüm savaşlara; Balkan Savaşı, 1. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı’na katılmıştır. Çanakkale Savaşları’na gönüllü  olarak  giden 41 öğrencisinin tamamı  şehit  olarak  Çanakkale Zafer Anıtı’na adlarını yazdırmış, Sakarya  Muharebesi’ne  gönüllü  olarak katılan  izcilerin  tamamı ise gazi  olarak geri  dönmüştür. Bu  nedenle  Atatürk onlara “Sakarya’nın Çocukları” diye hitap etmiş, bunun üzerine izciler isimlerini “Sakarya İzci Oymağı” olarak değiştirmiş, Sakarya Marşı da okul marşı olmuştur.

İstanbul Lisesi’nin renkleri olan sarı/siyah renkler de yine bu hazin olaylardan doğar. Çanakkle Savaşı sırasında okul binası hastaneye dönüştürülüp, duvarları sarıya boyanmıştır. Savaşa giden öğrencilerin şehit düştüğü haberi okula gelince, pencere pervazları ve kapılar siyaha boyanmıştır.

Okul 1914’de Saint- Benoit binasına(http://www.degisti.com/index.php/archives/17772)  nakledilmiştir. 1919’da okul Saraçhane’deki(http://www.degisti.com/index.php/archives/5382) Münir Paşa Konağı’na taşınmışsa da, bir süre sonra Mercan Sultanisi’ne nakledilmiş ve 1923’de Sultani devresi sona ermiştir.  1923 yılında “İstanbul Erkek Lisesi” adını alan okul, Beyazıt’daki Fuat Paşa Konağı’nda eğitim vermeye başlamıştır. Okulun bugünkü binasına ise Atatürk’ün direktifiyle 1933 yılında yerleşilmiştir.

1934’de okulun yatılı kısmı kaldırılmışsa da 1958 yılında tekrar  yatılı hale getirilmiştir. 1957’de Türkiye-Federal  Almanya  Hükümetleri arasındaki Kültür Anlaşması  çerçevesinde  sağlanan öğretmen ve eğitim materyali ile okulda  Almanca Öğretime başlanılmıştır. 1964 senesinde ilk kez kız öğrenciler de okula kabul edilmeye başlanmıştır.  1982’de İstanbul Erkek Liseliler Eğitim Vakfı kurulmuş, 1982-1983 ders yılında okulun adı tekrar ”İstanbul Lisesi” olarak değiştirilmiştir. 1984’de kuruluşunun 100. yılını yaşayan İstanbul Lisesi’nde, yatılı öğrenciler için yapılan pansiyon binası hizmete girmiştir.

Okul 1988’de özel bir statü ile Hazırlık (2), Orta (3) ve Lise (3) olmak üzere 8 yıllık eğitim modeline geçmiştir. 1996 yılında, İstanbul Erkek Liseliler Eğitim Vakfı tarafından anaokulundan üniversiteye uzanan eğitim zincirinin ikinci halkası olan ilkokulu açılmıştır. 30.09.1997’de Bonn’da Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Almanya Federal Cumhuriyeti Hükümeti arasında, Türkiye’de, İstanbul Erkek Liseliler Eğitim Vakfı tarafından “Almanca eğitim veren bir Vakıf Üniversitesi’nin kurulmasına ilişkin Çerçeve Anlaşması” imzalanmıştır. 1998’de 8 yıllık kesintisiz eğitim reformu sebebiyle İstanbul Lisesi’nin orta kısmına öğrenci alınmamasına karar verilmiş ve İstanbul Lisesi 1+4 yıllık eğitime geçmiştir. Buna karşılık İstanbul Erkek Liseliler Eğitim Vakfı İlkokulu 8 yıllık ilköğretim okuluna dönüştürülmüştür. 2005 yılında, İstanbul dışından gelen kız öğrenciler için yatılı bölüm açılmıştır.

İstanbul Lisesi çok sayıda devlet ve bilim adamı ile sanatkar yetiştirmiştir. Mezunları arasında iki başbakan ve onlarca bakan vardır.

Vaktiyle Düyun-u Umumiye (Genel Borçlar İdaresi) binası olarak  kullanılan okul binası tek blok halinde olup, 16.000 m2 bahçe içerisinde yer almaktadır.  1897’de inşaa edilen yapının mimarı Alexandre Vallaury’dir. Sanayi-i Nefise Mektebi’nde hocalık da yapan Vallaury, Galata Osmanlı Bankası (http://www.degisti.com/index.php/archives/17109)Arkeoloji Müzesi (http://www.degisti.com/index.php/archives/1249), Eski Şark Eserleri Müzesi (eski Sanayi-i Nefise Mektebi), Pera Palas Oteli(http://www.degisti.com/index.php/archives/7739)ve Raimondo D’Aronco ile birlikte yaptığı Mektep-i Tıbbiye-i Şahane (http://www.degisti.com/index.php/archives/6027) gibi yapılara da imza atmıştır. Sultanahmet’deki(http://www.degisti.com/index.php/archives/852) Yüksek Ticaret Okulu, Serencebey’deki Şeyh Zafir Türbesi, Tarabya’daki İtalyan Sefareti, Beyoğlu’ndaki Botter Apartmanı, Kuruçeşme’deki Nazime Sultan Yalısı ve Yıldız Sarayı’nın bazı bölümleri de Vallaury’nin eseridir.

 ”Bossage” tekniğinde kabartmalı taşlarla örülü duvarlara sahip bina, bahçe içinde doğu-batı doğrultusunda uzanmaktadır. Dıştan dışa yaklaşık 120x48m boyutunda, ana çizgisiyle dikdörtgen planlı, kagir, neoklasik etkili bir yapıdır. Dikdörtgen plan aksiyal ve simetriktir. Doğu ve batı uçlarındaki köşeler, uzun eksene dik yönde taşırılmış kitlelerle belirginleştirilmiştir. Güney cephesindeki aksiyal vurgu, kuzey cephesinde beşgen bir çıkma ile karşılanmaktadır. Düyun_i Umumiye yöneticisine ait olan beşgen planlı bu oda, büyük ve yüksek beş pencereyle eşşsiz bir İstanbul manzarasına açılır.

 Yapı bir zemin, iki tam ve iki bodrum kattan oluşmaktadır. Güney cephesi üç katlıdır. Arazinin Haliç(http://www.degisti.com/index.php/archives/5934) yönüne doğru epeyce eğimli olması nedeniyle birinci bodrum kat, kuzey cephesinde tam kat halinde ortaya çıkar; yani bu cephe dört katlıdır. Kat yükseklikleri aşağıdan yukarıya gittikçe artmaktadır. Zemin katın yüksekliği yaklaşık 4 m, birinci katın 5 m, ikinci katın ise 6 m’dir.

 

Cepheler kat kornişleriyle üç kuşağa ayrılmıştır. Birinci katta dikdörtgen söveli pencereler, ikinci katta kilit taşlı, Bursa kemerli pencereler, üçüncü katta ise sivri kemerli penceler kullanılmıştır. İki uçtaki kitlelerin pencere düzeni, birinci ve ikinci katta aynı düzendeyken,üçüncü katta farklı bir düzene sahiptir. Burada, ortadaki daha geniş olmak üzere ince kolonlarla ayrılmış üçlü pencere grupları oluşturulmuştur.

 Planın dikdörtgen çerçevesini bozan eleman, kuzey-güney ekseni üzerinde yeralan, portal ve saçağıdır. Mimarın en iddialı tasarımlarından olan ve binanın yüksekliğini yaklaşık iki kat oranında aşan bu portal, Osmanlı mimarisinin klasik ve barok motiflerini barındırmaktadır. Girişin iiçindeki dört kat yüksekliğindeki sivri kemer, iri taş desteklerle öne çıkarılmıştır. Barok üslubundaki eliböğründelere yaslanan geniş, dalgalı bir barok saçakla sonlanan portal,görkemli bir giriş holüne açılmaktadır. Takriben 15x15m boyutunda kare plan üzerine yerleştirilmiş, çift kollu anıtsal merdiven ve örtüsü yalın ama iddialı çizgiler taşır. Vallaury’nin Pera Palas’da daha küçük ölçekte denediği cam kubbe  burada egemen öğe olmuştur.

Yapıda, dikdörtgenin uzun aksı boyunca bir baştan bir başa uzanan geniş bir koridorun iki yanına yani kuzey ve güney cephelerine birer oda sırası getirilmiş ve katlar birbirine tam ortada yer alan büyük bir merdiven holü içindeki bir ana merdiven ve koridorun iki ucundaki servis merdivenleri ile bağlanmıştır. Böylece, ortadaki merdiven holünden geçen kuzey-güney aksına göre tümüyle simetrik bir plan ortaya çıkmıştır. Katlardaki oda sıralarından güney cephesindekinin genişliği 5.80 m iken, kuzeydekinin genişliği 10 m yi bulmaktadır.

Birinci ve ikinci katlarda orta akstaki ana merdivenin koridora ulaştığı noktada bir hol oluşturulmuş, bunu sağlamak için de merdivenin karşısına gelen koridor duvarı, binanın kuzeyindeki dış duvarına doğru geri çekilmiştir. Koridor duvarının yerine de taşıyıcı işlevini karşılamak üzere kare kesitli ayaklar yerleştirilmiştir.

 

1980’lerin ortasında yapılan geniş çaplı onlarımlarda ahşap makaslar bozulmadan yerinde bırakılmış, bunların hemen üstüne, çatıyı taşımak üzere bir çelik makas sistemi kurulmuş ve çatı eski etkiyi bozmayacak şekilde yarı saydam pvc levhalarla kaplanmıştır. 2000 yılından bu yana çatı saçakları, çatıdaki kuleler, kursun döşemeler ve kapı-pencere çerçeveleri onarım görmüştür.

İstanbul Erkek Lisesi Binası, döneminin bütün özelliklerini yansıtması dolayısıyla mimari tarihimiz açısından büyük önem taşımaktadır.

 

 

 

 

Kaynakça:

Batur Afife, “Duyun-i Umumiye” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi,İstanbul 1994, c.3s,111-113

Doğan Ayhan,”İstanbul Erkek Lisesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi,İstanbul 1994, c.4, s.232

İstanbul Lisesi Web Sitesi

wikipedia.org

turkishairlines.com

 

Paylaşmak ister misiniz ?

Admin

Website:

3 comments

mehmet aydın

mimarı açıdan oldukça güzel bilgiler verilmiş, teşekkürler.

Maya

Lisenin Almanca eğitime başlaması 1958 dir.Bu hususun özellikle belirtilmesi,eğitimin 1957 senesinde başladığı kanaatını düzeltecektir…

Osman Nuri Gözüodlu

Alt katda Duyun- u Umumiyenin kasası olan odayı nasıl unutmuşunuz.Dev gibi çelik kasa kapısı mutlaka gidilip görülmelidir.Bu odada esham ve tavilat denilen( yani hisse senetleri ) belgeler bulunuyormuş.Reji idaresinin de burada olduğunu duymuştum.Yani tüm inhisar yani Fr.ların alacaklarına karşı kurdukları tütün şirketi.Tuz da buna dahil diye biliyorum.Kapitilasyonlar diye sömürülüşümüzün belgesidir.

Leave a Reply

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir