T.C.Ziraat Bankası Karaköy Şubesi Hizmet Binası, Galata Köprüsü’nün(http://www.degisti.com/index.php/archives/6515) Karaköy(http://www.degisti.com/index.php/archives/581) ayağının doğusunda, Kemankeş Karamustafa Paşa Mh. , Rıhtım Cd No:1’de yer alır. Yapım tarihine ve mimarına ilişkin net bir bilgi mevcut değildir. 1904-1906 tarihli şehir sigorta haritasına bakıldığında, yapının bulunduğu yerde Fransız bankası “Credet Lyonnais”ye ait bir yapı bulunduğu görülür. Bugünkü binanın 1910-1912 yılları arasında “Wiener Bank Verein” adıyla Viyana Bankası için inşaa edildiği düşünülmektedir. 1918’den sonra “Banque Française Des Pays D’Orient” tarafından kullanılan yapı, bir süre Tekel İdaresi olarak hizmet vermiş, 1944 yılında ise T.C. Ziraat Bankası’nın mülkiyetine geçmiştir.

Arazisi dolayısıyla güneybatıdan kuzeydoğuya doğru daralan bir plana sahip olan yapı, Art Nouveau üslubunun İstanbul’daki en önemli temsilcilerinden biridir. Kuzeydoğu yönünde yan parselle birleştiği sağır duvar dışında, her cephede ve her katta pencerelere sahip, dışa dönük bir planla tasarlanmıştır. Bina, dönemindeki eklektik binalardan farklı iki özelliğe sahiptir. Bunlar; yapıya Mimar Nezih Eldem tarafından 1971 yılında yapılan çeşitli eklemeler ile yapının deniz cephesindeki heykellerdir.

Yapının yarısı toprak altında kalan bodrum katında kasa daireleri, su deposu, ısıtma, trafo gibi çeşitli makine daireleri bulunmaktadır. Üst katlarında ise planın orta aksi boyunca uzanan bir koridor ve iki yanında sıralanmış mekanlar mevcuttur. Giriş katının tam ortasında yer alan müşteri kabul holü, holü çevreleyen kolon dizisiyle zemin kat üzerindeki asma kat, merkezi planı yansıtır. Zemin kata, binanın güneybatı cephesinde bulunan ve kaldırım kotundan başlayan mermerden, beş basamaklı bir merdivenle girilmektedir. Asma kata ise zemin kattaki merdiven sahanlığının devamındaki merdivenle ulaşılmaktadır. Yapının planı her iki katta da, yan ek binanın eski binaya eklenmesiyle, özgünlüğünü büyük ölçüde yitirmiştir.

Birinci kat, binanın güney kenarının geri çekilip bir teras oluşturulmasıyla daralan ilk kattır. Bu kat, gerek malzeme gerekse kullanım açısından yapının en iyi korunmuş katıdır. İkinci normal kat da, mekan bölümleri açısından birinci katla büyük benzerlik göstermektedir. Üçüncü katta yapının bütün normal kat planlarında görülen ana koridorun daha kuzeye kaydırılması, özellikle mekan boyutları konusunda değişikliklere neden olmuştur. 1975’deki yenileme ve ek bina inşaası sırasında yapıya ilave edilen çatı katının, binanın genel plan şeması ve özgün mimarisi ile hiçbir ilgisi yoktur.

Yapının her üç cephesi de detaylar dışında aynı mimari karaktere sahiptir. Cepheler, bir sıra, üzeri kemerli yüksek pencere ve üzerindeki iki sıra alçak dikdörtgen pencereden sonra yapıyı çepeçevre dolaşan konsollarla bezeli bir saçakla sonlandırılmıştır. Saçak üzerinde ise küçük sütunlardan meydana gelen betonarme bir korkuluk yer alır.

Giriş ve asma kat seviyesinden sonra güneybatı ve batı cepheleri çıkmalar yaparak yükselen binanın, düz bir subasman duvarından sonra başlayan güneydoğu(deniz) cephesi geri çekilerek bir teras oluşturulmuştur. Güneybatı cephesi(giriş), subasman duvarından itibaren altı adet konik başlıklı sütun ile başlamaktadır. Deniz cephesiyle aynı cephe özellikleri gösteren bu cephenin tek farkı, düşeyde dört yerine üç sıra pencerenin bulunması ve son kat pencerelerinin ikişer ikişer gruplandırılmış, altı adet dar pencereden oluşmasıdır.

Diğer cepheler gibi düz bir subasman duvarıyla başlayan kuzeybatı cephe yani arka cephe, diğer cephelere göre daha yalındır. Cephenin beş düşey sıra penceresinden kuzeydoğudan ikincisinin altında, bodrum kat eski girişi yer almaktadır. Cephede yapıştırma olarak, düz duvar sathına hareket kazandırmak amacıyla taş duvar örgüsü kullanılmıştır. Bu kaplama, giriş kat ve asma kat yüksekliği boyunca tüm cephelerde görülür.

İnsan heykelleri ve kartallı armaları ile dikkat çeken T.C. Ziraat Bankası Karaköy Şubesi Hizmet Binası’nın, çiçek, kase ve kurdela motiflerinden oluşan askı çelenk kompozisyonları, Art Nouveau etkilidir. Güneybatı cephesindeki altı adet korint başlıklı plaster ve üzerlerindeki saçak, antik Yunan ve Roma tapınaklarının arşitravlarını anımsatır. Yapının deniz cephesinde ve giriş cephesinde üst köşelerde ikişer adet arma yer alır.

Giriş cephesinin güney, deniz cephesinin doğu köşesinde yer alan armalar birbirinin aynı olup, kabaca ahşap bir geminin baş üstüne tünemiş bir kartalı göstermektedir. Giriş cephesinin kuzey ve deniz cephesinin batı köşesinde yer alan armalarda ise gemi yerine dünya vardır. Cephelerdeki heykeller ve armalar, kimileri tarafından Mason localarının sembolleri olarak yorumlansa da, bunların yapıda hangi amaçla kullanıldığı ve ne anlam ifade ettikleri net olarak belli değildir.

Şahsi kanaatim; bu figürlerin Mason sembolleri olduğu yönündedir.

Kaynakça:

e-dergi.atauni.edu